Η κατάθλιψη πολλές φορές επηρεάζει την ικανότητά μας να δίνουμε ή να δεχόμαστε αγάπη. Η μοναχικότητα και η απομόνωση που τη συνοδεύουν συχνά επιβαρύνουν τις σχέσεις. Η κατάθλιψη καταλαμβάνει το χώρο και το χρόνο μας προκαλώντας μας ενοχές, δυστυχία, αλλά και θυμό.

Πως μπορούμε να βελτιώσουμε τη σχέση μας με το αγαπημένο μας πρόσωπο που είναι κακοδιάθετο, αποφεύγει την επαφή μαζί μας, ή καταφεύγει στο αλκοόλ για να ηρεμήσει, ή δεν έχει όρεξη για σεξ; Πως θα διαχειριστούμε τα καθημερινά συναισθήματα που εισπράττουμε όπως τη μιζέρια, την απελπισία, την ευερεθιστότητα;

Η γνώση είναι δύναμη. Διορθώνοντας ανακρίβειες σχετικά με τα αίτια της κατάθλιψης καθώς και τον τρόπο αντιμετώπισής της, θα μπορέσουμε να συμβάλουμε στη μείωση της επιβάρυνσης και θα βελτιώσουμε την ποιότητα της ζωής μας.

Ακούγεται πως η κατάθλιψη είναι μια ασθένεια της μόδας. Μια ιστορική αναδρομή όμως θα μας πάει πολύ πίσω, στην αρχαιότητα όταν ο Ιπποκράτης ονόμασε ‘μελαγχολία’ την επίδραση της μέλαινας (μαύρης) χολής στο μυαλό, με κυρίαρχα συναισθήματα το άγχος, τον ψυχικό πόνο, τις ενοχές.

Οι επιδημιολογικές έρευνες δείχνουν ότι το 6% περίπου του γενικού πληθυσμού πάσχει από κλινικά διαπιστωμένη κατάθλιψη η οποία δεν ξεχωρίζει ηλικία, εθνικότητα, οικονομική κατάσταση ή μορφωτικό επίπεδο. Όσον αφορά το φύλο, είναι δύο φορές πιο συχνή στις γυναίκες απ’ ότι στους άντρες.

Αν και υπάρχει ετερογένεια, και η κατάθλιψη μπορεί να έχει μια κλινική εικόνα διαφορετική από άτομο σε άτομο, τα χαρακτηριστικά συμπτώματα περιλαμβάνουν:

• Καταθλιπτική διάθεση, σχεδόν κάθε μέρα και κατά το μεγαλύτερο μέρος της μέρας
• Ανηδονία: απώλεια ενδιαφέροντος και απόλαυσης για δραστηριότητες ευχάριστες στο παρελθόν, όπως το σεξ, τα χόμπι
• Διαταραχές στην όρεξη: μείωση ή αύξηση της όρεξης για φαγητό και μεταβολή του βάρους
• Διαταραχές στον ύπνο: αϋπνία (δυσκολία του ατόμου να αποκοιμηθεί, διακεκομμένος ύπνος, αφύπνιση νωρίς το πρωί), ή υπερυπνία
• Αλλαγές στην κινητική δραστηριότητα: ψυχοκινητική ανησυχία ή επιβράδυνση. Το άτομο παρουσιάζει ένταση, εκνευρισμό, ή επιβράδυνση της σκέψης και των κινήσεων – απλανές βλέμμα
• Κόπωση που δεν οφείλεται σε οργανικά αίτια, απώλεια ενεργητικότητας – ακόμα και οι απλές δουλειές φαίνονται αβάσταχτες
• Ιδέες αυτομομφής, χαμηλή αυτοεκτίμηση, αίσθημα αναξιότητας και ενοχής
• Δυσκολία στη συγκέντρωση και αναποφασιστικότητα, προβλήματα μνήμης
• Σκέψεις θανάτου και ιδέες αυτοκτονίας (αυτοκτονικός ιδεασμός) ή απόπειρα αυτοκτονίας
• Σωματικά ενοχλήματα όπως πονοκέφαλοι, μυϊκοί πόνοι
• Έντονη ευερεθιστότητα και επιθετική διάθεση

Τα συμπτώματα είναι αρκετά σοβαρά ώστε να επηρεάζουν σημαντικά τη λειτουργικότητα του ατόμου σε διάφορους τομείς - ακαδημαϊκό, επαγγελματικό, διαπροσωπικό. Στους εφήβους και στα παιδιά εμφανίζεται ευερέθιστη αντί για καταθλιπτική διάθεση. Επίσης, η κατάθλιψη εκδηλώνεται διαφορετικά σε άντρες και γυναίκες. Οι άντρες μπορεί να δυσκολεύονται να εκφράσουν τα συναισθήματά τους και να παρουσιάζουν μια επιθετική διάθεση, ή να καταφεύγουν στο αλκοόλ. Αναφέρονται σε προβλήματα στην εργασία τους και σε δυσκολίες συγκέντρωσης. Από την άλλη, η κατάθλιψη στις γυναίκες συχνά εκφράζεται με κλάματα, υπερβολικές ενοχές.

Πολλοί θεωρούν πως η κατάθλιψη είναι σημάδι αδυναμίας και ότι τους λείπει η «δύναμη της θέλησης» για να την ξεπεράσουν. Δεν είναι θέμα ισχυρής θέλησης. Πρόκειται για μια σοβαρή κατάσταση η οποία μπορεί να εξελιχθεί σε χρόνια ασθένεια ή να θέσει σε κίνδυνο τη ζωή του ατόμου. Η έγκαιρη διάγνωση οδηγεί στην κατάλληλη αντιμετώπιση και είναι σημαντικό να βοηθήσουμε το άτομο

• Να αναγνωρίσει τα συμπτώματα της κατάθλιψης
• Να κατανοήσει πως είναι μια πραγματική ασθένεια. Δεν είναι τεμπελιά ή ένδειξη ηττοπάθειας
• Να διαχωρίσει την κακή διάθεση ή την απογοήτευση ως μια φυσιολογική αντίδραση σε κάποιο ψυχοπιεστικό γεγονός από την κλινική κατάθλιψη

Σύμφωνα με το βιοψυχοκοινωνικό μοντέλο, η αιτιολογία της κατάθλιψης είναι πολυπαραγοντική: γενετικοί παράγοντες αλληλεπιδρούν με νευροβιολογικούς και ψυχοκοινωνικούς παράγοντες

• Δεν υπάρχει κάποιο γονίδιο που προκαλεί κατάθλιψη. Αυτό που κληρονομείται είναι μια βιολογική ευαλωτότητα – προδιάθεση που εκδηλώνεται σαν επεισόδιο της αρρώστιας όταν το άτομο βρίσκεται σε μια κατάσταση που του προκαλεί σοβαρό άγχος
• Χημικές ανισορροπίες κάποιων νευροδιαβιβαστών του εγκεφάλου - κυρίως σεροτονίνης, ντοπαμίνης και νοραδρεναλίνης -  «αποσυντονίζουν» την ικανότητα ρύθμισης της συναισθηματικής κατάστασης. Επίσης η κατάθλιψη σχετίζεται με ορμονικές διαταραχές (όπως υποθυρεοειδισμός), οργανικές ασθένειες (π.χ νόσος του Parkinson, διαβήτης), χρήση φαρμάκων (π.χ αντιυπερτασικά) και κατάχρηση ουσιών
• Ψυχοκοινωνικοί παράγοντες όπως στρεσογόνα ερεθίσματα, σωματική, σεξουαλική και ψυχολογική κακοποίηση, απώλειες (θάνατος, χωρισμός), τραυματικά γεγονότα στην παιδική ηλικία μπορεί να πυροδοτήσουν το βιολογικό υπόβαθρο της κατάθλιψης
• Κάποια στοιχεία της προσωπικότητας όπως η τελειομανία, η αγχώδης αντιμετώπιση των καταστάσεων της ζωής ή βασικές εσφαλμένες πεποιθήσεις μπορούν να συμβάλουν στην εκδήλωση της κατάθλιψης

Η θεραπεία της κατάθλιψης συχνά συνδυάζει τη ψυχοθεραπεία με την φαρμακοθεραπεία. Συχνά όμως η θεραπεία στιγματίζεται και οδηγεί το άτομο να υποφέρει σιωπηλά. Πως μπορείτε να βοηθήσετε:

• Εξηγείστε στο αγαπημένο σας πρόσωπο πως το να αναζητήσει και να λάβει βοήθεια δεν ισοδυναμεί με αποτυχία
• Είναι σημαντικό να κατανοήσετε από πού προκύπτει η άρνησή του να απευθυνθεί σε κάποιο ειδικό για να μιλήσετε για αυτά τα εμπόδια – αίσθημα ντροπής, στερεότυπα που αφορούν τη ψυχική ασθένεια
• Συζητείστε μαζί του τις θεραπευτικές επιλογές. Η ψυχοθεραπεία βοηθά στη διερεύνηση και αλλαγή του δυσλειτουργικού τρόπου σκέψης καθώς και στην επίλυση προβλημάτων. Τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα επαναφέρουν την ισορροπία στα επίπεδα των νευροδιαβιβαστών βελτιώνοντας τη διάθεση, την ενεργητικότητα, τον ύπνο, τον έλεγχο του φαγητού
• Πολλά άτομα πιστεύουν πως τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα προκαλούν εθισμό. Είναι σημαντικό να επικοινωνήσετε ότι ο εθισμός αναφέρεται σε ανάγκη για αυξημένη ποσότητα της ουσίας για να επιτευχθεί το επιθυμητό αποτέλεσμα, το οποίο δεν συμβαίνει στη θεραπεία με αντικαταθλιπτικά φάρμακα
• Μπορεί το άτομο να θεωρεί πως η φαρμακευτική αγωγή θα μειώσει την επαγγελματική του απόδοση. Συζητήστε μαζί του πως η κατάθλιψη είναι ήδη αρκετά σοβαρή ώστε να προκαλέσει έντονη έκπτωση στην λειτουργικότητά του και γι’ αυτό απαιτεί θεραπεία
• Ενθαρρύνετε τη θεραπεία για ιατρικές παθήσεις που σχετίζονται με την κατάθλιψη: θα σταματήσει την κατάθλιψη
• Δεν χρειάζεται να δίνετε πάντα συμβουλές ή λύσεις στα προβλήματα. Η αποδοχή και η κατανόηση έχουν θετικό αποτέλεσμα
• Το άτομο μπορεί να κυριεύεται από αισθήματα αναξιότητας και ενοχής για αποτυχίες ή λάθη στο παρελθόν. Η απλή αναγνώριση και επιβεβαίωση των θετικών χαρακτηριστικών του είναι πολύ σημαντική
• Αν αντιληφθείτε πως σκέφτεται την αυτοκτονία, ακούστε το άτομο με προσοχή χωρίς επικρίσεις ή κατηγορίες. Δείξτε ενδιαφέρον και συμπόνοια. Μπορεί να φοβάται ότι θα αντιδράσετε απορριπτικά αν εκφράσει τις σκέψεις του και τα συναισθήματά του. Σε περίπτωση υψηλού κινδύνου, μην αφήσετε το άτομο μόνο του και καλέστε βοήθεια
• Μην αμελείτε τον εαυτό σας. Η συμβίωση με ένα άτομο που έχει κατάθλιψη μπορεί να σας εξουθενώσει συναισθηματικά. Η δική σας ενδυνάμωση θα σας επιτρέψει να παρέχετε την κατάλληλη φροντίδα και υποστήριξη στο αγαπημένο σας πρόσωπο

Το να συνειδητοποιήσουμε την κατάθλιψη είναι το πρώτο βήμα για να την αντιμετωπίσουμε. Η δυνατότητα θετικής εξέλιξης της πορείας της και η θεραπεία είναι εφικτή. Και το άτομο που υποφέρει από κατάθλιψη θα μπορέσει να απαλύνει τον πόνο του, να ανακτήσει την αίσθηση ελέγχου της ζωής του, να αγαπήσει ξανά και να αγαπηθεί.

Τσώλα Δήμητρα

Ψυχολόγος, Ψυχοθεραπεύτρια

Η Κατάθλιψη (μείζον καταθλιπτική διαταραχή) ανήκει στις διαταραχές της διάθεσης. Καλό είναι να διαφοροποιείται από την απλή μελαγχολία και θλίψη που μπορεί να βιώνουμε όλοι στην καθημερινότητά μας, καθώς παρουσιάζει πληθώρα ψυχολογικών και σωματικών συμπτωμάτων τα οποία προκαλούν έκπτωση στη λειτουργικότητα του ατόμου.

Παρατηρείται ολοένα και πιο πολύ στις μέρες μας, με συχνότερη εμφάνιση στις γυναίκες. Απαντάται σε όλο το φάσμα των ηλικιών, συμπεριλαμβανομένων των παιδιών. Επηρεάζει τη σκέψη, τα συναισθήματα, το σώμα, τις κοινωνικές σχέσεις – με λίγα λόγια όλους τους τομείς της ζωής. 

Ας δούμε, λοιπόν, αναλυτικότερα τα συμπτώματά της:

• Καταθλιπτική διάθεση στο μεγαλύτερο μέρος της ημέρας, σχεδόν καθημερινά, είτε από προσωπική αναφορά, είτε μετά από παρατήρηση άλλων (στα παιδιά & τους εφήβους μπορεί να εμφανίζεται ευερέθιστη διάθεση).
• Έντονη μείωση ενδιαφέροντος ή ευχαρίστησης σχεδόν σε όλες τις δραστηριότητες, ακόμα και σε εκείνες που μέχρι τώρα ευχαριστούσαν το άτομο (ανηδονία).
• Σημαντική απώλεια ή αύξηση βάρους.
• Αϋπνία ή υπερυπνία, σχεδόν καθημερινά.
• Ψυχοκινητική διέγερση ή επιβράδυνση.
• Κόπωση ή απώλεια της ενεργητικότητας.
• Αισθήματα αναξιότητας ή ενοχής.
• Αδυναμία συγκέντρωσης, αναποφασιστικότητα.
• Σκέψεις θανάτου, αυτοκτονικός ιδεασμός, απόπειρες αυτοκτονίας.

Τα συμπτώματα της κατάθλιψης είναι συγκεκριμένα, αλλά μπορεί να διαφέρουν σε ένταση ή συχνότητα.

Συχνά, παρατηρούνται σωματικά ενοχλήματα που μπορεί να «κρύβουν» κατάθλιψη, όπως:

καρδιακά, γαστρεντερικά & ουρογεννητικά συμπτώματα, πόνος χαμηλά στην πλάτη & άλλα ορθοπεδικά συμπτώματα.

Ειδικά χαρακτηριστικά για κάθε ηλικία:

• Προ-εφηβεία: σωματικά ενοχλήματα, διέγερση, ακουστικές ψευδαισθήσεις, αγχώδεις διαταραχές, φοβίες.
• Εφηβεία: κατάχρηση ουσιών, αντικοινωνική συμπεριφορά, κινητική ανησυχία, κακή σωματική υγιεινή, αυξημένη ευαισθησία στην απόρριψη.
• Ηλικιωμένοι: απώλεια μνήμης, αποπροσανατολισμός, σύγχυση, ψευδοάνοια, απάθεια, απόσπαση προσοχής.

Κατάθλιψη & Πένθος

Το πένθος δε συνιστά ψυχιατρική διαταραχή, αλλά φυσική αντίδραση (λύπη) μετά από σημαντική απώλεια. Η εικόνα μοιάζει με αυτήν της μείζονος καταθλιπτικής διαταραχής (κατάθλιψη), καθώς παρουσιάζεται ανηδονία, απόσυρση, αϋπνία/υπερυπνία, απώλεια/αύξηση βάρους κ.α. Υποχωρεί, όμως, με την πάροδο του χρόνου και απουσιάζουν οι αυτοκτονικές σκέψεις ή τα έντονα συναισθήματα απελπισίας & αναξιότητας. Συνήθως, υποχωρεί πλήρως εντός ενός έτους. Ωστόσο, σε άτομα με προδιάθεση μπορεί να εξελιχθεί σε κατάθλιψη.

Αίτια

Δεν υπάρχει συγκεκριμένη αιτία για την Κατάθλιψη. Ωστόσο, θεωρείται ότι είναι ένα φαινόμενο που προκαλείται από συνδυασμό βιολογικών, ψυχολογικών & περιβαλλοντικών παραγόντων.

Θεραπεία

Η Κατάθλιψη είναι μία κατάσταση, η οποία αντιμετωπίζεται επαρκώς και στις περισσότερες των περιπτώσεων θεραπεύεται, ενώ στις υπόλοιπες ανακουφίζεται σημαντικά. Η θεραπεία της περιλαμβάνει μια πολύπλευρη αντιμετώπιση του θέματος, σε επίπεδο τόσο νοητικό, όσο και συναισθηματικό και μπορεί να αποφέρει σημαντικές αλλαγές στον άνθρωπο, σε όλους τους τομείς της ζωής του.

Προτείνεται ένας συνδυασμός φαρμακοθεραπείας & ψυχοθεραπείας, της οποίας ο ρόλος είναι καίριος και δεν πρέπει να υποβαθμίζεται.

Σκοπός της ψυχοθεραπείας είναι η αλλαγή του τρόπου με τον οποίο διαχειρίζεται κανείς το άγχος, η αύξηση της αυτοεκτίμησης και η σωστή επεξεργασία των προσωπικών στρεσογόνων βιωμάτων, με αποτέλεσμα την επάνοδο του ατόμου σε μια καλή λειτουργικότητα, την εξάλειψη των συμπτωμάτων και την μείωση του κινδύνου επόμενης υποτροπής στο μέλλον.

Να θυμάστε ότι:

Η αποφυγή των ψυχοπιεστικών συνθηκών δεν είναι πάντοτε εφικτή. Ωστόσο, η διατήρηση μιας καλής σωματικής κατάστασης, άνευ καταχρήσεων, σε συνδυασμό με την ύπαρξη υποστηρικτικών συστημάτων (οικογένεια, φίλοι κλπ.) είναι πολύ σημαντικοί παράγοντες.

Βίκυ Τσατσανύφου

Ψυχολόγος – Οικογενειακή Θεραπεύτρια