Όπως ο Andrew Solomon στο βιβλίο του αναλύει την «ανατομία της κατάθλιψης», το να ζει κάποιος με αυτό το βίωμα έχει δύο όψεις. Από τη μία είναι η στέρηση της χαράς, η απελπισία, κάποιες φορές το σκοτάδι. Από την άλλη όμως είναι όλα όσα κερδίζει κάποιος μέσα από αυτή την εμπειρία. Η κατάθλιψη, μια από τις πλέον συχνές ψυχικές διαταραχές, φέρνει το άτομο αντιμέτωπο με μια μεγάλη πρόκληση. Να βρει το ψυχικό θάρρος και τη δύναμη να αναζητήσει ένα νόημα για τη ζωή του. Να βρει ένα σκοπό για τον οποίο αξίζει να ζει. Είτε είναι αυτό αλτρουισμός, είτε δημιουργικότητα, ή παραγωγικότητα.

Κανείς δεν επιλέγει την κατάθλιψή του. Ούτε αγαπά τις αντιξοότητες της ζωής και τις κακουχίες. Μπορεί ωστόσο το άτομο να αναζητήσει την ταυτότητά του μέσα από τις αρνητικές εμπειρίες. Τα βιώματα είναι αυτά που σμιλεύουν την προσωπικότητα. Και η νέα ταυτότητα μπορεί να τον σώσει από την κατάθλιψη. Οι προσωπικές κρίσεις και οι δύσκολες καταστάσεις αποτελούν παράγοντες που ο άνθρωπος δεν μπορεί πάντα να ελέγξει. Αυτό που μπορεί να ελέγξει είναι το πώς θα αντιδράσει. Καθώς και το να επιλέξει να μετατρέψει την απόγνωση σε κάτι εποικοδομητικό.

Πως γίνεται να βρίσκουν οι άνθρωποι νόημα στην κατάθλιψη;

Πως μπορούν να διατηρήσουν την αισιοδοξία τους όταν οι συνθήκες είναι τραγικές;

Στην κατάθλιψη η ποικιλία και η ζωτικότητα των δυνατοτήτων ορισμένων ανθρώπων εξαντλούνται. Μπορεί να νιώθουν ένα εσωτερικό κενό. Κι αυτό τους εξαντλεί ψυχικά, τους αδειάζει. Το αντίθετο της κατάθλιψης είναι η ζωτικότητα. Το κίνητρο που επιτρέπει στους ανθρώπους να συνεχίζουν να προσπαθούν, να εξελίσσουν τον εαυτό τους. Να αλλάζουν προς το καλύτερο με το να κατακτούν νέα επίπεδα ωριμότητας, υπευθυνότητας, συμπόνοιας. Κάτι που θα ήταν ανέφικτο αν αυτοί οι άνθρωποι δεν είχαν βιώσει πόνο. Αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι το πάσχειν είναι απαραίτητο. Αλλά αντλούν δύναμη από τις προκλήσεις, από τα τραύματά τους, από την επαφή με τα οδυνηρά συναισθήματά τους. Γίνονται ανθεκτικοί και θαρραλέοι. Είναι σε θέση να αναγνωρίζουν και να κατανοούν τη θέση στην οποία βρίσκονται οι γύρω τους. Το δικό τους βίωμα ενισχύει την ικανότητά τους να τους υποστηρίζουν. Αποκτούν δύναμη αλλά και την προσφέρουν. Το βαθύ νόημα της ζωής αφορά τη σύνδεση με κάτι έξω από τον εαυτό τους, όπως η αγάπη για ένα σκοπό, για έναν άνθρωπο. Κι έτσι δεν είναι μόνοι.

Οι άνθρωποι που καταφέρνουν να αντιμετωπίζουν την κατάθλιψη επιλέγουν το νόημά τους. Διαθέτουν αυξημένη επίγνωση της χαράς που μπορούν να τους δώσουν μικρά καθημερινά και απλά πράγματα. Μαθαίνουν να εκτιμούν ότι καλό υπάρχει στη ζωή τους και το διεκδικούν. Το να κερδίζουν την αισιοδοξία τους είναι επιβραβευτικό για τον εαυτό τους, ώστε να συνεχίσουν να ανακαλύπτουν αυτό που θα τους πάει εκεί που θέλουν.

«Μισώ αυτά τα συναισθήματα, αλλά ξέρω ότι με έχουν κάνει να ερευνήσω βαθύτερα τη ζωή μου, να βρω λόγους για να ζήσω. Κάθε μέρα, επιλέγω, άλλοτε ανέμελα και άλλοτε ενάντια στη διάθεση της στιγμής, να μείνω ζωντανός. Δεν είναι αυτό μια σπάνια χαρά;»

Βιβλιογραφία

Andrew, S. (2004). Ο δαίμων της μεσημβρίας. Μια ανατομία της κατάθλιψης. Εκδόσεις Αλεξάνδρεια

Φράνκλ, Β.Ε. (2018). Το νόημα της ζωής. Εκδόσεις Ψυχογιός

Δήμητρα Τσώλα

Ψυχολόγος, Ψυχοθεραπεύτρια

Συνεργάτης του Ψυχοθεραπευτικού Κέντρου – Πολυχώρου Animus Corpus

Όπως ο Andrew Solomon στο βιβλίο του αναλύει την «ανατομία της κατάθλιψης», το να ζει κάποιος με αυτό το βίωμα έχει δύο όψεις. Από τη μία είναι η στέρηση της χαράς, η απελπισία, κάποιες φορές το σκοτάδι. Από την άλλη όμως είναι όλα όσα κερδίζει κάποιος μέσα από αυτή την εμπειρία. Η κατάθλιψη, μια από τις πλέον συχνές ψυχικές διαταραχές, φέρνει το άτομο αντιμέτωπο με μια μεγάλη πρόκληση. Να βρει το ψυχικό θάρρος και τη δύναμη να αναζητήσει ένα νόημα για τη ζωή του. Να βρει ένα σκοπό για τον οποίο αξίζει να ζει. Είτε είναι αυτό αλτρουισμός, είτε δημιουργικότητα, ή παραγωγικότητα.

Κανείς δεν επιλέγει την κατάθλιψή του. Ούτε αγαπά τις αντιξοότητες της ζωής και τις κακουχίες. Μπορεί ωστόσο το άτομο να αναζητήσει την ταυτότητά του μέσα από τις αρνητικές εμπειρίες. Τα βιώματα είναι αυτά που σμιλεύουν την προσωπικότητα. Και η νέα ταυτότητα μπορεί να τον σώσει από την κατάθλιψη. Οι προσωπικές κρίσεις και οι δύσκολες καταστάσεις αποτελούν παράγοντες που ο άνθρωπος δεν μπορεί πάντα να ελέγξει. Αυτό που μπορεί να ελέγξει είναι το πώς θα αντιδράσει. Καθώς και το να επιλέξει να μετατρέψει την απόγνωση σε κάτι εποικοδομητικό.

Πως γίνεται να βρίσκουν οι άνθρωποι νόημα στην κατάθλιψη;

Πως μπορούν να διατηρήσουν την αισιοδοξία τους όταν οι συνθήκες είναι τραγικές;

Στην κατάθλιψη η ποικιλία και η ζωτικότητα των δυνατοτήτων ορισμένων ανθρώπων εξαντλούνται. Μπορεί να νιώθουν ένα εσωτερικό κενό. Κι αυτό τους εξαντλεί ψυχικά, τους αδειάζει. Το αντίθετο της κατάθλιψης είναι η ζωτικότητα. Το κίνητρο που επιτρέπει στους ανθρώπους να συνεχίζουν να προσπαθούν, να εξελίσσουν τον εαυτό τους. Να αλλάζουν προς το καλύτερο με το να κατακτούν νέα επίπεδα ωριμότητας, υπευθυνότητας, συμπόνοιας. Κάτι που θα ήταν ανέφικτο αν αυτοί οι άνθρωποι δεν είχαν βιώσει πόνο. Αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι το πάσχειν είναι απαραίτητο. Αλλά αντλούν δύναμη από τις προκλήσεις, από τα τραύματά τους, από την επαφή με τα οδυνηρά συναισθήματά τους. Γίνονται ανθεκτικοί και θαρραλέοι. Είναι σε θέση να αναγνωρίζουν και να κατανοούν τη θέση στην οποία βρίσκονται οι γύρω τους. Το δικό τους βίωμα ενισχύει την ικανότητά τους να τους υποστηρίζουν. Αποκτούν δύναμη αλλά και την προσφέρουν. Το βαθύ νόημα της ζωής αφορά τη σύνδεση με κάτι έξω από τον εαυτό τους, όπως η αγάπη για ένα σκοπό, για έναν άνθρωπο. Κι έτσι δεν είναι μόνοι.

Οι άνθρωποι που καταφέρνουν να αντιμετωπίζουν την κατάθλιψη επιλέγουν το νόημά τους. Διαθέτουν αυξημένη επίγνωση της χαράς που μπορούν να τους δώσουν μικρά καθημερινά και απλά πράγματα. Μαθαίνουν να εκτιμούν ότι καλό υπάρχει στη ζωή τους και το διεκδικούν. Το να κερδίζουν την αισιοδοξία τους είναι επιβραβευτικό για τον εαυτό τους, ώστε να συνεχίσουν να ανακαλύπτουν αυτό που θα τους πάει εκεί που θέλουν.

«Μισώ αυτά τα συναισθήματα, αλλά ξέρω ότι με έχουν κάνει να ερευνήσω βαθύτερα τη ζωή μου, να βρω λόγους για να ζήσω. Κάθε μέρα, επιλέγω, άλλοτε ανέμελα και άλλοτε ενάντια στη διάθεση της στιγμής, να μείνω ζωντανός. Δεν είναι αυτό μια σπάνια χαρά;»

Βιβλιογραφία

Andrew, S. (2004). Ο δαίμων της μεσημβρίας. Μια ανατομία της κατάθλιψης. Εκδόσεις Αλεξάνδρεια

Φράνκλ, Β.Ε. (2018). Το νόημα της ζωής. Εκδόσεις Ψυχογιός

Δήμητρα Τσώλα

Ψυχολόγος, Ψυχοθεραπεύτρια

Συνεργάτης του Ψυχοθεραπευτικού Κέντρου – Πολυχώρου Animus Corpus

Είναι πολλοί οι άνθρωποι στην καθημερινότητα που όταν ερωτηθούν «πώς είσαι σήμερα»; Απαντούν συχνά με ένα τυπικό «ε…καλά». Δεν πρόκειται για μία τυπική απάντηση… πραγματικά νιώθουν καλά, διότι έχουν συνηθίσει το «μέτρια» ως καλά. Αν έπρεπε να αποδώσουμε ένα χρώμα στη διάθεση που νιώθουν συχνότερα, ανάμεσα στο άσπρο και το μαύρο, αυτό θα ήταν προφανώς το γκρι χρώμα…

Ακόμη πιο ενδιαφέρον είναι ότι πολλοί άνθρωποι έχουν συνηθίσει να θεωρούν το γκρι χρώμα της συναισθηματικής τους διάθεσης ως φυσικό, σαν το «άσπρο» της χαράς που πιστεύουν ότι βιώνει ο κάθε άνθρωπος. Μπορούμε να φανταστούμε συνήθως μόνο αυτά που έχουμε ζήσει, όχι αυτά που δεν έχουμε βιώσει.

Λέγεται ότι τα πουλιά που έχουν μεγαλώσει μέσα σε ένα κλουβί, μπορεί να μάθουν να θεωρούν το πέταγμα ως κάτι μη φυσικό… Κι αν κάποιος αφήσει την πόρτα του κλουβιού ανοιχτή, είναι πιθανό να μη θέλουν να βγουν από αυτό και να πετάξουν… Το κλουβί δίνει μια κάποια ασφάλεια… και το καινούριο εμπεριέχει ένα ρίσκο.

Αν πετάξεις… πρέπει να ξέρεις που να πας… αυτό τουλάχιστον πιστεύει ένας άνθρωπος με «γκρι» διάθεση… Δεν έχει συνηθίσει να έχει πολλές επιλογές οι οποίες σημαίνουν πραγματική ελευθερία… Αντίθετα μπορεί να έχει μάθει να υπακούει σε πολλά πρέπει, τα οποία νιώθει ότι αν τα επιτυγχάνει συνεχώς, κάποτε ίσως… το γκρι της διάθεσης θα γίνει άσπρο.

Δεν πρέπει να μας παραξενεύει σαν γεγονός αν σκεφτούμε ότι για πολλά χρόνια μεγάλωναν γενιές ανθρώπων με την πεποίθηση στο μυαλό τους ότι η γη είναι επίπεδη… Μόνο τότε μπορούμε να αντιληφθούμε τον φόβο των πληρωμάτων του Χριστόφορου Κολόμβου ότι θα έπεφταν στο κενό όταν έφταναν στην άκρη της γης.

Πραγματικότητα είναι για το μυαλό μας, ό,τι διδασκόμαστε από τους γονείς μας και το πιθανότερο είναι ότι δε θα προσπαθήσουμε ή και θα αντισταθούμε να το εξετάσουμε ή να το αμφισβητήσουμε. Πολλοί άνθρωποι αποφεύγουν να φύγουν από τα πρέπει ή τις συμπεριφορές που υιοθετούν κάθε μέρα, διότι είναι πολύ πιθανό ότι θα νιώσουν ενοχές αν αλλάξουν κάτι σε αυτές, και αυτό επιβαρύνει άμεσα τη διάθεσή τους. Έτσι οι άνθρωποι αυτοί, δικαιολογημένα, όσο και να ακούνε άλλους να τους λένε το αντίθετο, θα λένε ότι η δική τους κατάστασή είναι διαφορετική.

Τα κάγκελα του δικού τους κλουβιού είναι πραγματικά και οι άλλοι απλά… δεν μπορούν να το κατανοήσουν αυτό! Πρόκειται για μία κατάσταση που άλλοτε την ονομάζουμε δυσθυμία, άλλοτε απλώς μελαγχολία ή μία συνεχή κακή συναισθηματική διάθεση. Αν ερωτηθούν αυτοί οι άνθρωποι γιατί δεν κάνουν ταξίδια, χόμπι, βόλτες με φίλους, συνήθως λένε «μα φταίνε τα κάγκελα του κλουβιού, αλλά δεν μπορείς να τα δεις εσύ».

Είναι πιθανό να νιώθουν κάποια συναισθήματα ευχαρίστησης ή ικανοποίησης, πολύ λίγα όμως συγκριτικά με τα όσα θα μπορούσαν να ζήσουν… Αυτά τα λίγα όμως είναι η δική τους απεικόνιση της Ευτυχίας.

«Ανακαλύπτουμε τα κενά μας μόνο όταν τα γεμίζουμε» έλεγε ένας σπουδαίος ποιητής. Όταν τέτοιοι άνθρωποι ακούσουν ότι η καθημερινή χαρούμενη διάθεση είναι εφικτή και ότι αυτό το επιτυγχάνουν πολλοί, εκπλήσσονται. Εκπλήσσονται και όταν ακούν ότι η χαρούμενη διάθεση έχει επίπεδα. Ίσως εκπλήσσονται διότι νομίζουν ότι πολλοί ευτυχισμένοι άνθρωποι δε μεγάλωσαν ποτέ μέσα σε ένα κλουβί… αλλά ότι οι εξωτερικοί παράγοντες ήρθαν όλοι ευνοϊκοί σε εκείνους.

Στην πραγματικότητα οι ευτυχισμένοι άνθρωποι ξεκινούν από την αναγνώριση ότι το κλουβί είναι φτιαγμένο από κάποιον, όπως και τα πρέπει και οι συμπεριφορές που μαθαίνουμε… Το μυστικό είναι να μπορούμε να αμφισβητούμε και να αναρωτιόμαστε πάνω στα πρέπει, τις συμπεριφορές μας, τις ικανότητες που μας αναγνώρισε κάποιος. Είναι πολύ σημαντικό ότι πουλιά μεγαλωμένα σε κλουβί δεν εξασκούν το πέταγμα διότι πείστηκαν ότι δε διαθέτουν αυτή την ικανότητα.

Όταν κάποια πουλιά μεγαλώσουν σε κλουβί, το φόβο τους για το πέταγμα μπορούν να τον αντιμετωπίσουν και με άλλους τρόπους. Μπορούν να αρχίσουν να μαζεύουν σπόρους για πολύ καιρό, λέγοντας ότι όταν έχουν πολλούς σπόρους, θα είναι αρκετά δυνατά ώστε να πετάξουν με σιγουριά… Σιγά σιγά όμως η συγκέντρωση των σπόρων γίνεται αυτοσκοπός και μία ιδανική άμυνα ώστε να αναβάλλεται το πέταγμα.

Τα φοβισμένα πουλιά δε νιώθουν ποτέ ότι οι σπόροι είναι αρκετοί, το πέταγμα πάντοτε αναβάλλεται…Ύστερα μπορεί να σκεφτούν ότι αν δυναμώσουν αρκετά τα φτερά τους, δοκιμάζοντας το πέταγμα μέσα στο κλουβί, κάποτε θα πετάξουν έξω από το κλουβί με σιγουριά. Και η άσκηση όμως, όπως και οι σπόροι, μπορεί να γίνει αυτοσκοπός χωρίς τελικά να νικηθούν οι φόβοι. Διότι πάλι, το πουλί αποφεύγει να σκεφτεί το πέταγμα και στρέφει την προσοχή του σε οτιδήποτε άλλο εκτός από αυτό.

Αυτό που συμβαίνει στο πουλί είναι ότι αποτυγχάνει να εντοπίσει τον πραγματικό λόγο που δεν πετάει. Οι μηχανισμοί άμυνας θέλουν να εμποδίσουν την αποκάλυψη της αληθινής επώδυνης αιτίας ή οποία δεν είναι άλλη από το γεγονός ότι μέσα του έχει επιλέξει την ασφάλεια. Και έτσι, το μάζεμα των σπόρων, η άσκηση κ.λ.π. είναι οι τρόποι που βρίσκει το μυαλό για να μην ανακαλύψει ότι αυτό που φοβάται είναι να μην χάσει την αίσθηση της ασφάλειας.

Γνωρίζουμε ότι η λογική μας μπορεί να διατηρεί τη διάθεση σταθερά ακμαία… Να την επαναφέρει όταν επηρεάζεται αρνητικά από εξωτερικά ερεθίσματα. Αυτό όμως μπορεί να συμβεί μόνο όταν έχει εκπαιδευθεί να κατανοεί και να ερμηνεύει το υποσυνείδητό μας. Όταν κάτι εξωτερικό μας αγγίζει, αυτό συμβαίνει διότι θίγει κάποια βαθύτερη κρυμμένη ανησυχία μας, αξία πεποίθηση κ.λ.π.

Η διάθεση μπορεί να είναι και πρέπει να είναι κάθε μέρα καλή, το χαμόγελο να υπάρχει κάθε μέρα. Αρκεί να κατανοήσουμε τα πρέπει, τους φόβους ή της ελλείψεις που έχουμε μάθει να πιστεύουμε ότι έχουμε. Τα πουλιά πείστηκαν ότι δεν μπορούν να πετάξουν. Έτσι κι εμείς οι ίδιοι επιτρέπουμε ασυνείδητα να μην μπορούμε να πετάξουμε.

Βακόνδιος Νίκος

Ψυχολόγος

Συνεργάτης του Ψυχοθεραπευτικού Κέντρου – Πολυχώρου Animus Corpus