Animus Corpus - Προβολή άρθρων κατά ημερομηνία: Ιούλιος 2016
Παρασκευή, 15 Ιουλίου 2016 13:01

Θέματα Επικοινωνίας (Β' Μέρος)

Η επικοινωνία μέσω του λόγου, οι λέξεις που επιλέγουμε να χρησιμοποιούμε, η ταχύτητα και η ένταση με την οποία μιλάμε, η στάση, η κίνηση ή η ακινησία του σώματός μας, οι χειρονομίες και οι εκφράσεις του προσώπου μας μπορεί να αποτελέσουν «γέφυρες» ή και «τείχη» που χτίζονται ανάμεσα σε εμάς και τους άλλους, όταν αλληλεπιδρούμε. Ο τρόπος που επικοινωνούμε μπορεί να δημιουργεί ένα κλίμα συμπάθειας ή αντιπάθειας προς το πρόσωπό μας, άνεσης ή αμηχανίας, συναισθηματικής εγγύτητας ή απόστασης με τους γύρω μας, σαφήνειας ή ασάφειας, ασφάλειας και εμπιστοσύνης ή σύγχυσης και δυσπιστίας. Όλα τα ανωτέρω είναι πολύ προσωπικά στοιχεία που διαφέρουν από άνθρωπο σε άνθρωπο λόγω της προσωπικής, αλλά και της κοινωνικο - πολιτισμικής του ιστορίας, συστήνουν και συντείνουν σ’ ένα μεγάλο μέρος (σ)το ποιοι είμαστε.

Στο παρόν άρθρο, ο πυρήνας του οποίου έχει ξεκινήσει να σχηματίζεται χρόνια πριν στους χώρους εκπαίδευσής μου και με αφορμή την παρατήρηση στους χώρους δουλειάς, θα γίνει μία προσπάθεια παράθεσης συγκεκριμένων παραδειγμάτων λειτουργικότερης επικοινωνίας με τους συνανθρώπους μας, με στόχο τις πιο απολαυστικές σχέσεις στη ζωή μας.

(Σημείωση: Το παρακάτω κείμενο αποτελεί το δεύτερο μέρος ενός ευρύτερου άρθρου).

Ενισχύοντας την εξωλεκτική επικοινωνία – ..αποφεύγοντας το διπλό μήνυμα!

Ένας απλός τρόπος ώστε να λάβει ο συνομιλητής μας το μήνυμα ότι τον προσέχουμε, τον ακούμε και δεν αδιαφορούμε ή δεν τον υποτιμούμε, είναι να διατηρούμε τη βλεμματική επαφή μαζί του, για όσο διαρκεί ο διάλογος. Ακόμη και όταν απλά μας χαιρετά ή μας ρωτά κάτι σύντομα κάποιος, καλό είναι να γυρίσουμε προς το μέρος του και να του απαντήσουμε, κοιτάζοντάς τον. Ορισμένες φορές μπορεί να απαντάμε σε κάποιον (= μήνυμα πως τον παρακολουθούμε, νιώθουμε καλά που είμαστε μαζί του και τον προσέχουμε), αλλά παράλληλα να ασχολούμαστε και με κάτι άλλο (π.χ. να βλέπουμε τηλεόραση, να γράφουμε, να κάνουμε δουλειές στο σπίτι κ.τ.λ.) και να μην τον κοιτάζουμε (= μήνυμα πως αδιαφορούμε ή μας κουράζει να μιλήσουμε μαζί του ή έχουμε κάτι σημαντικότερο ν’ ασχοληθούμε κ.τ.λ.). Η βλεμματική επαφή ωστόσο, δεν είναι ο μόνος τρόπος να δείξουμε σεβασμό στο διάλογο με τον συνομιλητή μας. Μπορούμε να δείχνουμε κατανόηση σε κάποιον από τον τόνο της φωνής μας, τη στάση του σώματος, τις εκφράσεις του προσώπου μας. Σε όλα τα ανωτέρω παίζει φυσικά σημαντικό ρόλο, το είδος της σχέσης με τον άλλο. Εννοώντας πως σε μία συντροφική η στενά φιλική σχέση, το να συνομιλούμε, αλλά και παράλληλα να κάνουμε κάποιες δουλειές στο σπίτι μπορεί να αντανακλά τη συναισθηματική εγγύτητα και την άνεση που έχω με τον άλλο.

Αδιέξοδος διάλογος…:

Ο αδιέξοδος διάλογος ναι μεν μπορεί να εκτονώνει ένταση (!), υπό την έννοια της «ανταλλαγής πυρών», αν ωστόσο συζητάμε για κάποιο σκοπό, δηλαδή, για να κατανοήσουμε τον άλλο, για να επιλύσουμε μία σύγκρουση καλό είναι να αποφεύγουμε συνειδητά να απαντούμε στους άλλους με ερώτηση!

Παράδειγμα:

(Ε.): «Δε μ’ αγαπάς;..».

(Π):  «Γιατί σου είπα εγώ ότι δε σ’ αγαπάω;».

Ορισμένες πιθανές εξελίξεις του περιστατικού αυτού μπορεί να είναι:

α)     Η διακοπή της επικοινωνίας,

β)     η δημιουργία εντύπωσης στον Ε πως είμαστε επιθετικοί απέναντί του μέσω λανθάνουσας («υπόγειας») επίπληξης, ειδικά εάν ο τόνος της φωνής μας εντείνει κάτι τέτοιο,

γ)     η επόμενη ερώτηση του Ε μπορεί να είναι π.χ. «γιατί σου είπα, πως μου είπες πως δε μ’ αγαπάς» (αδιέξοδος διάλογος)!!!

Εκείνη τη στιγμή ο Ε με αυτή τη φράση προφανώς προσπαθεί να μας πει κάτι άλλο… π.χ. μπορεί να προσπαθεί να μας επικοινωνήσει τη μοναξιά του …

Γενικά όταν μιλάμε ή απαντάμε καλό είναι:

1.  Να είμαστε ακριβείς και περιγραφικοί σε αυτό που λέμε (Χάιντς, 2000), χωρίς να γενικεύουμε (αποφεύγουμε δηλ. φράσεις τύπου «πάντα απρόσεκτός είσαι». Αντίθετα, μπορούμε να πούμε στον άλλο «προτείνω να κάνεις πιο αργές κινήσεις, όταν σερβίρεις...»),

2.  Να διατυπώνουμε τις σκέψεις μας με τέτοιο τρόπο ώστε να είναι εμφανές ότι πρόκειται για τη δική μας, την προσωπική μας δηλαδή, άποψη ή εντύπωση (Χάιντς, 2000). Δηλαδή, «πιστεύω πως αυτή η μπλούζα δεν πάει με αυτό το παντελόνι» και όχι: «δεν έχεις γούστο», «αυτά τα ρούχα δεν πάνε» ή «τι έβαλες πάλι;» κ.τ.λ.

3.   Να αποφεύγουμε τους χαρακτηρισμούς (π.χ. είσαι “περίεργη”).

4.  Να είμαστε σίγουροι και ξεκάθαροι μέσα μας γι’ αυτό που θέλουμε να πούμε στον άλλο ή γι’ αυτό που του ζητάμε (Χάιντς, 2000) και επίσης να αξιολογούμε αν αυτό που απευθύνουμε ανταποκρίνεται στο επίπεδο, στο είδος και στη φάση της σχέσης που έχουμε με τον άλλο.

5.  Να φροντίζουμε τα λεγόμενά μας να περιλαμβάνουν το πώς νιώθουμε, αλλά και να δείχνουν πως κατανοούμε την άποψη ή τη θέση του άλλου. Παράδειγμα: «Καταλαβαίνω πως θέλεις τα λεφτά σου τώρα, αλλά δε μου είναι ευχάριστο με το που μπαίνω σπίτι ν’ ακούω παράπονα. Χρειάζομαι πρώτα λίγη ξεκούραση και φαγητό και θα συζητήσουμε σε μισή ώρα αυτό που θες».

Ανάγκη για τρυφερότητα, νοιάξιμο, συναισθηματική ασφάλεια.

Το συναισθηματικό μέρος της επικοινωνίας συνήθως μεταφέρεται μέσω της μη λεκτικής οδού (Παππά, 2013), δηλαδή της εξωλεκτικής και παραγλωσσικής επικοινωνίας μας (τόνος και ένταση φωνής, ταχύτητα του λόγου, στάση σώματος, εκφράσεις του προσώπου κ.τ.λ.) και όχι μέσω των λεγομένων μας. Μία / Ένας σύντροφος για παράδειγμα, που διαβεβαιώνει την / τον σύντροφό του πως την αγαπά, την επιθυμεί ερωτικά κ.τ.λ., αλλά π.χ. σπάνια την αγκαλιάζει, την ακουμπά, τη χαϊδεύει, θα γίνει λιγότερα πιστευτός για το συναίσθημά του από έναν σύντροφο που την αγκαλιάζει συχνά, τη χαϊδεύει, την προσεγγίζει ερωτικά κ.τ.λ.

Ο Mehrabian θεωρεί πως η συνολική επίδραση ενός μηνύματος είναι 7% λεκτική, 38% φωνητική και 55% μη λεκτική. Τα μη λεκτικά μηνύματα είναι περισσότερο αξιόπιστα, γιατί είναι κυρίως ασυνείδητα και μη ελεγχόμενα. Τα μη λεκτικά μέσα που κάποιος διαθέτει είναι εγγενή και οικουμενικά, ωστόσο καθορίζονται από τον πολιτισμό και γι’ αυτό μπορεί να διαφοροποιούνται από χώρα σε χώρα (Παππά, 2013).

Οι σχέσεις γονιού παιδιού και συντρόφων είναι σχέσεις που καθορίζονται ιδιαίτερα από το κομμάτι της μη λεκτικής επικοινωνίας και σχέσεις που χρειάζονται τη συναισθηματική ασφάλεια και την έκφραση της τρυφερότητας. Όταν ένα 2χρονο παιδί π.χ. πέφτει και χτυπά, έχει ανάγκη για να ανακουφιστεί και να νιώσει ασφάλεια την άμεση, ήρεμη και εγκάρδια αγκαλιά ως ένδειξη παρηγοριάς, συμπόνιας και «συναισθηματικού κρατήματος» από τον γονιό.

Ας φροντίσουμε λοιπόν την επικοινωνία μας, όπως θα θέλαμε να μας την έχουν φροντίσει και όσο φροντισμένα θέλουμε να τη δεχόμαστε στο εξής.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

  • Παππά, Β. (2013). Η λογική των συναισθημάτων: Συναισθηματική ανάπτυξη και συναισθηματική νοημοσύνη. Αθήνα: Οκτώ.
  • Χάιντς, Ε. (2000). Συζυγική θεραπεία: Τρόποι βελτίωσης της συζυγικής επικοινωνίας. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. 

Ελένη Τζίκου

Ψυχολόγος

Ειδίκευση στις Χοροθεραπευτικές Παρεμβάσεις

Εκπαίδευση στην Οικογενειακή Θεραπεία

Κατηγορία Blog

Η κυκλική φύση (συχνές υποτροπές) της διπολικής διαταραχής δεν επηρεάζει μόνο τους πάσχοντες. Μπορεί να έχει αρνητική επίδραση στα μέλη της οικογένειας ή στους φίλους του ασθενούς. Οι ακραίες και απρόβλεπτες εναλλαγές στη διάθεση μπορεί να αλλάξουν και τη δική τους καθημερινότητα, να φθείρουν τις διαπροσωπικές σχέσεις. Από την άλλη, η οικογένεια και οι φίλοι μπορούν να παίξουν σημαντικό ρόλο στη θεραπεία της διπολικής διαταραχής. Μπορούν να βοηθήσουν τον πάσχοντα να δημιουργήσει και να εφαρμόσει ένα πλάνο αντιμετώπισης των συμπτωμάτων όταν το άτομο είναι στα «πάνω» του, καθώς και να τον υποστηρίξουν όταν είναι στα «κάτω» του.

Οι υποτροπές και η πορεία της ανάρρωσης είναι πολύ πιθανό να επηρεαστούν από τον τρόπο που σχετίζονται οι ασθενείς με τους σημαντικούς ανθρώπους στη ζωή τους. Ένα ανεκτικό και ήρεμο οικογενειακό περιβάλλον μπορεί να είναι εξαιρετικά σημαντικό για να μειώσει επεισόδια κατάθλιψης ή μανίας. Η διπολική διαταραχή έχει μια βιολογική γενετική βάση, αλλά είναι και μια διαταραχή διάθεσης και άγχους που σημαίνει ότι το βιολογικό πρόβλημα αλληλεπιδρά με το ψυχοκοινωνικό στρες. Ωστόσο είναι δύσκολο κάποιες φορές να διατηρηθεί μια ήπια ατμόσφαιρα. Συνήθως η αλληλεπίδραση των διπολικών ατόμων με τα μέλη της οικογένειάς τους χαρακτηρίζεται από αρνητισμό, θυμωμένα σχόλια, αδυναμία εποικοδομητικής επίλυσης των προβλημάτων. Αυτό μπορεί να προκύπτει από την πεποίθηση κάποιων συγγενών πως οι πάσχοντες θα μπορούσαν να ελέγξουν τα συμπτώματά τους αν προσπαθούσαν περισσότερο. Είναι χρήσιμο να συνειδητοποιήσουν πως οι παρορμητικές ή και καταστροφικές συμπεριφορές των διπολικών ασθενών δεν μπορούν απλά να αποδίδονται σε κακές προθέσεις ή σε χαρακτηριστικά της προσωπικότητας. Οι απότομες διακυμάνσεις της διάθεσης που χαρακτηρίζουν την ασθένεια δυσκολεύουν πολύ την ικανότητα του ατόμου να ελέγξει τη συμπεριφορά του.

Κι από την άλλη, το φορτίο που σηκώνει η οικογένεια του ασθενούς μπορεί να είναι πολύ βαρύ συναισθηματικά, ειδικά αν το άτομο φέρεται επικίνδυνα, ενοχλητικά, επιθετικά ή και προκλητικά. Στη φάση της μανίας (υπέρμετρη έξαρση, διέγερση) ο συγγενής ή φίλος του ασθενούς μπορεί να νιώσει εκνευρισμό ή απελπισία.

Η ψυχοεκπαίδευση σχετικά με τα συμπτώματα, τις αιτίες καθώς και τη θεραπεία της διπολικής διαταραχής είναι μείζονος σημασίας για τους ασθενείς και την οικογένεια. Είναι σημαντικό για τα άτομα που είναι στο άμεσο περιβάλλον των διπολικών ασθενών να ξέρουν ποια είναι τα προειδοποιητικά σημεία όταν πρόκειται να υποτροπιάσουν (το κλάμα μπορεί να είναι ένα σημείο). Ακόμα και η ελάχιστη αλλαγή στον κύκλο ύπνου-εγρήγορσης επηρεάζει τη διάθεση του ατόμου. Οι λιγότερες ώρες ύπνου προκαλούν περισσότερη ενεργητικότητα ενώ αν το άτομο κοιμηθεί περισσότερο μπορεί να νιώσει κατάθλιψη.

Σημαντικά θέματα που πρέπει να γνωρίζουμε:

  • Κανείς δεν επιλέγει την διπολική του διαταραχή. Δεν αλλάζει επίτηδες τη διάθεσή του ούτε προκαλεί την αρρώστια του. Υπάρχουν βιοχημικές υποθέσεις για την αιτιολογία της διαταραχής.
  • Το σοβαρό άγχος μπορεί να πυροδοτήσει ένα επεισόδιο ή να το επιδεινώσει. Γι’ αυτό το λόγο είναι σημαντική η εκμάθηση μεθόδων εποικοδομητικής επίλυσης διαπροσωπικών συγκρούσεων.
  • Για την πιο αποτελεσματική διαχείριση μιας υποτροπής είναι βοηθητικό να αναγνωρίζει η οικογένεια την ευαλωτότητα του ασθενούς σε μελλοντικά επεισόδια. Γι’ αυτό είναι αναγκαία η αμοιβαία αναγνώριση των πρόδρομων συμπτωμάτων (τα πρώτα σημάδια ότι αρχίζει ο κύκλος της διαταραχής) όπως η ιδεοφυγή (οι σκέψεις που τρέχουν).
  • Τα φάρμακα είναι απαραίτητα για την αντιμετώπιση των επεισοδίων μανίας και κατάθλιψης, τη σταθεροποίηση της διάθεσης και την πρόληψη νέων επεισοδίων. Είναι σημαντικό λοιπόν η οικογένεια να υποστηρίζει την αναγκαιότητα της φαρμακευτικής αγωγής. Ωστόσο αν ο ασθενής παραπονιέται για κάποιο συγκεκριμένο φάρμακο, η οικογένεια πρέπει να παίρνει στα σοβαρά το αίτημά του και να τον παροτρύνει να επικοινωνεί με τον ειδικό ψυχικής υγείας.
  • Οι διπολικοί ασθενείς εμφανίζουν υψηλό κίνδυνο για αυτοκτονία. Τα σχόλια του ατόμου για αυτοκτονική συμπεριφορά πρέπει να τα παίρνουμε στα σοβαρά. Όταν η οικογένεια εισπράττει τέτοιου είδους σχόλια ως χειριστικά, αυτό είναι μια σοβαρή ένδειξη έλλειψης αμοιβαίας ενσυναίσθησης, καθώς και της ανάγκης για βελτίωση των μεθόδων επικοινωνίας.
  • Η νοσηλεία είναι μια θεραπευτική επιλογή. Δεν είναι τιμωρία. Μερικές φορές κρίνεται απαραίτητη για να σώσει τη ζωή ενός αυτοκτονικού ασθενούς. Επίσης τα μέλη της οικογένειας δεν πρέπει να νιώθουν ενοχές αν αισθάνονται πως η νοσηλεία θα τους απαλλάξει από ένα μεγάλο βάρος.
  • Όσο καλύτερα κατανοήσουμε τη διαταραχή και μπορέσουμε να διακρίνουμε τις φυσιολογικές διακυμάνσεις της διάθεσης από τα συμπτώματα της αρρώστιας, τότε ως συγγενείς και φίλοι θα είμαστε πιο ρεαλιστές ως προς τις προσδοκίες μας από τον ασθενή, καθώς και πιο υποστηρικτικοί.

Η οικογένεια μπορεί να παίξει έναν σημαντικό ρόλο στην ενίσχυση της σταθεροποίησης της διάθεσης στη ζωή των διπολικών ασθενών. Η ανάπτυξη καλύτερων μοτίβων επικοινωνίας μέσα στην οικογένεια καθώς και ο ενεργητικός τρόπος επίλυσης προβλημάτων για τις προκλήσεις που περιλαμβάνει η διπολική διαταραχή μπορούν να διευκολύνουν την πρόοδο του πάσχοντα ενώ ωφελούν όλη την οικογένεια.

Τσώλα Δήμητρα

Ψυχολόγος, Ψυχοθεραπεύτρια

Κατηγορία Blog

ΜΕΡΟΣ Β΄:  ή αλλιώς το Δικαίωμα του «Δεν ήμουν εκεί»

Η επικοινωνία στο πλαίσιο του δημόσιου διαδικτυακού περιβάλλοντος αντικατέστησε το ιδιωτικό παλιάς τεχνολογίας τηλέφωνο. Το μέσο θριάμβευσε επί του σκοπού (επικοινωνία) και άλλαξε το χαρακτήρα του τελευταίου.

Αρχικά, ο κλασικός, διακοπτόμενος, τονιζόμενος λόγος έδωσε τη θέση του στον σύντομο εικονοποιημένο λόγο. Στη συνέχεια, η επικοινωνία μετατράπηκε σε δημόσια εξομολόγηση και έλεγχο. Τα social media είναι «φίλοι – εξομολογητές» δημοσίου χαρακτήρα, πλειοψηφικής αισθητικής και ουσίας. Περαιτέρω είναι και ελεγκτές παρουσίας και αποδεκτής εικόνας και συμπεριφοράς.

Παλαιότερα, η επιβράβευση ή απόρριψη μιας θέσης, συμπεριφοράς ή εικόνας γινόταν μέσω προσωπικής επαφής, σύμφωνα με ένα παραδοσιακό σύστημα αξιών με ατομικές μεν διαφορές αλλά ενταγμένο σ’ ένα πλαίσιο γνωστό. Στα social media, ο χρήστης ανεβάζει κείμενα, σχόλια, συζητήσεις ή φωτογραφίες ανεξαρτήτως συστήματος αξιών και κυρίως σε δημόσια κρίση και πλαίσιο. Η επάρκεια της θέσης του, άποψης ή εικόνας κρίνεται πλειοψηφικά και αναλόγως της αποδοχής – διασημότητας στην ηλεκτρονική παρέα. Ο μηχανισμός ενοχής για την ανεπάρκεια ή την ηθική μεταφέρεται από τη σφαίρα της παραδοσιακής κοινωνικής ηθικής στην πρόθεση της απόλυτης πλειοψηφίας.

Για τα social media, δεν υπάρχει απόσυρση από το πεδίο. Δεν υπάρχει «δεν ήμουν εκεί», υπάρχει «ήμουν εκεί αλλά…». Ο έλεγχος έγινε αναπόσπαστο μέρος της νέας διαδικτυακής επικοινωνίας.

Για εμάς τα παραπάνω είναι επιλογή, αφού φαίνεται να προτιμούμε την εικονοποιημένη δημόσια επικοινωνία από την ιδιωτική, οριοθετημένη, του παρελθόντος. Τα παιδιά όμως έχουν την επιλογή να αποφασίσουν ελεύθερα και κυρίως ιδιωτικά?

Αλεξία Ζήση

M.Sc. Συστημική Οικογενειακή Θεραπεύτρια

Κατηγορία Blog

Επικοινωνία

Θέτιδος 8

Ιλίσια (Στάση Μετρό: Μέγαρο Μουσικής)

Τ: +30 210 72 22 214
F: +30 210 72 22 282

email: [email protected]