Η εφηβεία αποτελεί την κατεξοχήν περίοδο ανάπτυξης και ολοκλήρωσης της ανθρώπινης προσωπικότητας. Πρόκειται για την τελευταία φάση ανάπτυξης του ατόμου πριν την οριστική είσοδό του σε αυτό που αποκαλούμε ωριμότητα ή ενήλικη ζωή. Είναι η περίοδος κατά την οποία το άτομο, θεωρητικά τουλάχιστον, δεν ανήκει πλέον στην παιδική ηλικία, αλλά ούτε και στην κανονική ενήλικη ζωή.

Τι είναι η εφηβεία;

• Είναι μια μεταβατική φάση από την παιδική ηλικία στην ενήλικη ζωή
• Είναι η φάση όπου το άτομο «απομακρύνεται» σιγά-σιγά από την οικογένεια
• Ξεκινούν οι σεξουαλικές αναζητήσεις και η κοινωνική ένταξη, κυρίως μέσω της ομάδας των συνομηλίκων
• Επαναδιαπραγμάτευση πολλών θεμάτων και δυσκολιών, που υπήρχαν από την παιδική ηλικία (π.χ. δυσκολίες στις σχέσεις με τους γονείς, θέματα αυτονομίας)

Τα Χαρακτηριστικά των Εφήβων;

• Αυθορμητισμός & άμεση έκφραση του συναισθήματος
• Ανάγκη από αναγνώριση, επιβεβαίωση, και επιβράβευση
• Ιδεολόγοι & οραματιστές
• Αποφασιστικότητα, ισχυρή θέληση και πάθος στα πιστεύω τους
• Ασυμβίβαστοι (εξαιτίας της έλλειψης πείρας και του αυθορμητισμού)
• Έχουν έντονες κοινωνικές ευαισθησίες (αντιδρούν στην αδικία και την εκμετάλλευση)

Η ρευστότητα της σημερινής οικογενειακής δομής δημιουργεί πλήθος αντιφάσεων σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο βιώνουν τα παιδιά και οι γονείς τον ρόλο τους. Όπως ακριβώς συμβαίνει με τον έφηβο, που βρίσκεται σε μια φάση αναζήτησης, έτσι και ο γονέας βρίσκεται σε μια φάση αναζήτησης νέας ταυτότητας και νέου γονεϊκού ρόλου.

Ο γονέας καλείται ουσιαστικά να ισορροπήσει ανάμεσα στις εμπειρίες του ως παιδί και στις απαιτήσεις που προβάλει η σύγχρονη πραγματικότητα. Από την εποχή που ως παιδί ήταν πλήρως συμμορφωμένος προς την γονεϊκή εξουσία, έχει καταλήξει να λειτουργεί με τελείως διαφορετικό τρόπο. Δηλαδή, χαρακτηρίζεται από αδυναμία επιβολής ορίων, στερήσεων, απαγορεύσεων, κανόνων και περιορισμών.

Σχέση με Γονείς

• Ο έφηβος αποφεύγει μπροστά στους γονείς του να συμπεριφέρεται σαν παιδί. Αποφεύγει να ζητά πράγματα και δεν επιτρέπει στον εαυτό του να φανεί μικρός, ανήμπορος, ανενημέρωτος και χωρίς άποψη.
• Απαιτεί από τους γονείς του να του φέρονται ως ενήλικας και να μην τον μειώνουν. Απεχθάνεται τις πολύ μητρικές συμπεριφορές και επιθυμεί την ελευθερία του λόγου και των κινήσεών του.
• Αναζητά, με λίγα λόγια, την αναγνώρισή του ως ξεχωριστού και αυτόνομου ατόμου.
• Σε πρακτικό επίπεδο θέλει να έχει το δικό του δωμάτιο, όπως το θέλει, να ντύνεται όπως ο ίδιος επιθυμεί, να ακούει τη μουσική που θέλει και να κάνει παρέα με όποιον εκείνος διαλέξει.

Η Κρίση της Εφηβείας

Ο όρος «κρίση» χρησιμοποιείται ώστε να αναδειχθεί μια κατάσταση ανισορροπίας ή αδιεξόδου, την οποία βιώνει ο έφηβος σε ψυχολογικό επίπεδο και προέρχεται από τις σωματικές και ψυχικές αλλαγές που συμβαίνουν αυτήν την περίοδο.

Σε γενικές γραμμές, μεγάλο ποσοστό των εφήβων βιώνει μια «ομαλή και προοδευτική κατάσταση αλλαγής», την οποία δε θεωρεί διαταρακτική της σχέσης του με τον εαυτό του, το σώμα του και τον περίγυρό του.

Η Γονεϊκή κρίση

Οι αλλαγές στην εφηβεία προκαλούν συχνά μια αόριστη αναστάτωση ή ένα αίσθημα απώλειας και στους γονείς. Η συναισθηματική αυτή αναστάτωση δεν οφείλεται στην περίεργη συμπεριφορά του εφήβου, αλλά στο ίδιο το γεγονός της αυτονόμησης και της ωρίμανσής του. Ο έφηβος πλέον δε μιλά πολύ, αναπτύσσει προσωπική ζωή που δεν ελέγχει ο γονέας.

Οι γονείς νιώθουν ότι «χάνουν» το παιδί τους. Συχνά, αναζητούν συμβουλευτική υποστήριξη σε σχέση με τον έφηβο, μη αναγνωρίζοντας την δική τους αδυναμία να περάσουν και οι ίδιοι σε ένα διαφορετικό αναπτυξιακό στάδιο (φόβος για το δικό τους μέλλον, πλέον έχουν άλλο ρόλο διαφορετικό από εκείνο του φροντιστή και ελεγκτή, περνούν σε μια άλλη ηλικιακή φάση και πρέπει να το δεχτούν).

Αντιλαμβανόμαστε, λοιπόν, ότι παράλληλα με τον έφηβο που βιώνει αλλαγές και προχωράει σ’ ένα επόμενο στάδιο ανάπτυξης, έτσι και οι γονείς αντίστοιχα μεταβαίνουν σε ένα επόμενο αναπτυξιακό στάδιο.  Μιλάμε, συνεπώς, για τον κύκλο ζωής της οικογένειας η οποία κάθε φορά που βιώνει νέες αλλαγές δυσκολεύεται και επιστρέφει στις γνώριμες και οικείες συμπεριφορές, καθώς κάθε τι καινούριο φαντάζει απειλητικό. Ωστόσο, όταν αυτές οι αλλαγές επιτραπεί να βιωθούν βρίσκεται μια καινούρια ισορροπία στις σχέσεις των μελών της οικογένειας, η οποία περνά στην επόμενη αναπτυξιακή φάση όντας λειτουργική.

Βίκυ Τσατσανύφου

Ψυχολόγος – Οικογενειακή Θεραπεύτρια

Η παχυσαρκία συχνά κουβαλάει ένα πολύ αρνητικό κοινωνικό στίγμα. Σε μια κοινωνία που εξιδανικεύει και προωθεί το αδύνατο σώμα, τα άτομα που είναι υπέρβαρα έχουν ενσωματώσει τα αρνητικά συναισθήματα που συνοδεύουν την προκατάληψη για το αυξημένο βάρος με αποτέλεσμα να δέχονται πολλές φορές την διάκριση εναντίον τους ως κάτι φυσιολογικό. Ακόμα και στο πλαίσιο της εργασίας μπορεί να αντιμετωπίσουν όχι κολακευτικά ή και υποτιμητικά σχόλια με τη μορφή χιούμορ, ή να βιώσουν διακρίσεις σε θέματα πρόσληψης, ή προαγωγής. Συνεπώς τα άτομα αυτά παρουσιάζουν χαμηλή αυτοεκτίμηση και κοινωνικό άγχος, ενώ αναφέρουν χαμηλή ποιότητα ζωής. Κυρίως παχύσαρκα άτομα με νεαρή ηλικία έναρξης παρουσιάζουν υψηλά επίπεδα δυσαρέσκειας για την εικόνα του σώματός τους. Μπορεί να έχουν δεχτεί πειράγματα σχετικά με το βάρος τους ή το σωματότυπό τους με αποτέλεσμα να νιώθουν αμηχανία στο να δείχνουν το σώμα τους ή να ξεκινήσουν κάποια φυσική δραστηριότητα. Ενώ λοιπόν η παχυσαρκία είναι ένας σημαντικός παράγοντας επικινδυνότητας εμφάνισης της κατάθλιψης, έρευνες έχουν δείξει πως κάποιοι άνθρωποι καταναλώνουν μεγαλύτερη ποσότητα φαγητού όταν είναι επηρεασμένοι από κατάθλιψη και άγχος. Πρόκειται για έναν κύκλο παχυσαρκίας – κατάθλιψης στον οποίο πιο ευάλωτες παρουσιάζονται οι γυναίκες. Η παχυσαρκία προκαλεί την κατάθλιψη και η κατάθλιψη επηρεάζει την παχυσαρκία. Διάφοροι στρεσογόνοι παράγοντες όπως ανεργία, απώλεια αγαπημένου προσώπου, διαπροσωπικές δυσκολίες, διαζύγιο, μπορεί να εκλύσουν ή να επιδεινώσουν έναν ανθυγιεινό τρόπο διατροφής. Όσο πιο μεγάλες οι συναισθηματικές συγκρούσεις και δυσκολίες τόσο πιο μεγάλη η πιθανότητα της τάσης για μια προβληματική διατροφική συμπεριφορά. Κι από την άλλη, οι παρενέργειες κάποιων ψυχοτρόπων φαρμάκων συμβάλλουν στην ανάπτυξη της παχυσαρκίας. Η αύξηση του βάρους περιλαμβάνεται ανάμεσα στις πιο προβληματικές παρενέργειες αυτών των φαρμάκων (αντικαταθλιπτικά, αντιψυχωσικά, σταθεροποιητές διάθεσης).

Παχυσαρκία και Διαταραχή Υπερφαγίας

Παρόλο που σύμφωνα με το DSM-5 (Διαγνωστικό και στατιστικό εγχειρίδιο ψυχικών διαταραχών, πέμπτη έκδοση) η παχυσαρκία δεν αποτελεί ψυχική διαταραχή, σχετίζεται με την διαταραχή υπερφαγίας που ανήκει στις διαταραχές πρόσληψης τροφής. Η διαταραχή αυτή χαρακτηρίζεται από επανειλημμένα επεισόδια υπερφαγίας – κατανάλωση μιας ποσότητας φαγητού μεγαλύτερη από όση θα έτρωγαν οι περισσότεροι άνθρωποι μέσα σε μια διακριτή χρονική περίοδο – τα οποία συνοδεύονται από μια αίσθηση απώλειας ελέγχου – το άτομο νιώθει ότι δεν μπορεί να μη φάει ή να σταματήσει να τρώει από τη στιγμή που άρχισε, με απουσία συστηματικής χρησιμοποίησης ακατάλληλης αντισταθμιστικής συμπεριφοράς (όπως πρόκληση εμέτου). Η διαταραχή αυτή συναντάται σε πολλά παχύσαρκα άτομα τα οποία ντρέπονται για το διατροφικό τους πρόβλημα και προσπαθούν να το κρύψουν. Παράγοντες που μπορεί να επηρεάσουν τη συμπεριφορά αυτή περιλαμβάνουν αρνητικά συναισθήματα των ατόμων για το βάρος τους και το σχήμα του σώματός τους. Οι έρευνες δείχνουν πως υπάρχουν αρκετές διαφορές ανάμεσα στα παχύσαρκα άτομα με διαταραχή υπερφαγίας και στους παχύσαρκους χωρίς τη διαταραχή. Οι πρώτοι παρουσιάζουν υψηλότερα επίπεδα ψυχοπαθολογίας – καταθλιπτικές και διπολικές διαταραχές, αγχώδεις διαταραχές. Υπάρχουν επίσης διαφορές στο περιεχόμενο των αντιλήψεών τους, με τους ασθενείς που υποφέρουν από τη διαταραχή υπερφαγίας να έχουν πιο διαστρεβλωμένες πεποιθήσεις για την εικόνα σώματος. Οι συνέπειες είναι αρνητική αυτοεκτίμηση και δυσαρέσκεια για τον εαυτό τους ενώ εκδηλώνουν πιο έντονη ενασχόληση με το βάρος τους. 

Ο ρόλος της ψυχοθεραπείας

Καθώς η παχυσαρκία σχετίζεται με ψυχολογικές συνέπειες, η ψυχοθεραπεία μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο στην αντιμετώπισή της.

• Μειώνει το άγχος που βιώνουν οι παχύσαρκοι ασθενείς με διαταραχή υπερφαγίας.
• Βοηθά το άτομο να συνειδητοποιήσει την ασυνείδητη προέλευση και σημασία που έχει γι’ αυτόν η υπερβολική κατανάλωση φαγητού.
• Βοηθά τους ασθενείς να διαχειριστούν τις συνέπειες της προκατάληψης που επικρατούν σε μια κοινωνία όπου οι αρνητικές αντιλήψεις για την παχυσαρκία είναι εδραιωμένες
• Ενισχύει την αυτοαποδοχή σε παχύσαρκους ασθενείς που έχουν μάθει να νιώθουν ντροπή για το βάρος τους. Η μεγαλύτερη αυτοαποδοχή και συνεπώς η αύξηση της αυτοπεποίθησης δρουν καταλυτικά στην ανάπτυξη ενός κινήτρου για πιο υγιεινό τρόπο διατροφικής συμπεριφοράς ή για μια προσπάθεια μείωσης του βάρους.
• Βοηθά το άτομο να διατηρήσει το μειωμένο βάρος όταν αυτό επιτευχθεί
• Παρόλο που η υπερβολική κατανάλωση φαγητού και η ανεπαρκής άσκηση αποτελούν μέρη ενός περίπλοκου βιοψυχοκοινωνικού προβλήματος, με σημαντικά γενετικά αίτια και τον μεταβολισμό να παίζει καθοριστικό παράγοντα, η συμπεριφοριστική θεραπεία είναι διαδεδομένη.
• Η γνωσιακή – συμπεριφοριστική θεραπεία που εστιάζει στις διαστρεβλωμένες πεποιθήσεις σχετικά με την εικόνα σώματος, καθώς και η διαπροσωπική θεραπεία που δίνει έμφαση στη δυναμική των  διαπροσωπικών σχέσεων και πως αυτή επηρεάζει τον τρόπο διατροφής, έχουν θετική επίδραση στη μείωση της υπερφαγίας.

Τσώλα Δήμητρα

Ψυχολόγος, Ψυχοθεραπεύτρια

Οι γονείς των παιδιών με μαθησιακές δυσκολίες έρχονται αντιμέτωποι με τη σκέψη «Τι είναι καλύτερο να κάνω; Να βοηθήσω εγώ το παιδί μου ή να προσλάβω ειδικό παιδαγωγό;» Η απάντηση στο ερώτημα είναι δύσκολη για τους ίδιους, ωστόσο στο εν λόγω άρθρο θα προσπαθήσουμε να καταστήσουμε κατανοητούς τους λόγους που είναι προτιμότερη η συνεργασία με έναν ειδικό παιδαγωγό.

Πολλοί γονείς  νιώθουν αυξημένο το αίσθημα του χρέους απέναντι στο παιδί τους, τόσο έντονο μάλιστα που ενίοτε επιρρίπτουν ευθύνες στον εαυτό τους για την κακή απόδοση του παιδιού στο σχολείο. Στην προσπάθειά τους, λοιπόν, να αισθανθούν «καλά» με τον εαυτό τους και να απαλλάξουν το παιδί από το πρόβλημά του επιλέγουν να μελετούν στο σπίτι μαζί. Η μελέτη, βέβαια, τις περισσότερες φορές διαρκεί ατελείωτες ώρες, ενώ δε σπανίζουν οι καυγάδες. Το άγχος του γονέα μετατρέπεται όχι μόνο σε άγχος για το μαθητή, αλλά και σε αντίσταση του δεύτερου στη διδασκαλία, στη μελέτη και στο σχολείο γενικότερα.

Ο γονέας όσο και να αγαπά το παιδί δεν είναι πάντα ικανός να βοηθήσει στις κατ’ οίκον εργασίες.  Το αρνητικό κλίμα που αναπτύσσεται μεταξύ τους δεν οδηγεί παρά στη διασάλευση της μεταξύ τους σχέσης. Προκειμένου να αποφευχθούν τέτοιου είδους προβλήματα και να αποκτήσει ο μαθητής αυτοπεποίθηση κρίνεται αναγκαία η τοποθέτηση ενός ειδικού παιδαγωγού πλάι στο παιδί.

Ο ρόλος του ειδικού παιδαγωγού παρότι επικεντρώνεται στη διδασκαλία δε μένει εκεί. Αρχικά, λαμβάνει υπόψιν του το εξελικτικό στάδιο στο οποίο βρίσκεται το παιδί, την ψυχοσύνθεσή του άλλα και το προφίλ δυνατοτήτων και αδυναμιών. Βάσει των παραπάνω είναι σε θέση να διαμορφώσει ένα εξατομικευμένο πρόγραμμα παρέμβασης και να θέσει βραχυπρόθεσμους αλλά και μακροπρόθεσμους στόχους. Για καθετί που καταφέρνει ο μαθητής η επιβράβευση είναι απαραίτητη.

Καθώς λοιπόν ξεκινά η συνεργασία του ειδικού παιδαγωγού με το μαθητή, ο πρώτος προσπαθεί να μεταφέρει τη γνώση με διαφορετικό από τον συνηθισμένο τρόπο. Ένας γονέας για παράδειγμα θα χώριζε το μάθημα της ημέρας σε παραγράφους και θα προσπαθούσε να κάνει το παιδί να το αποστηθίσει. Ο ειδικός παιδαγωγός γνωρίζει ότι μια τέτοια προσπάθεια θα αποβεί άκαρπη, καθώς ο μαθητής με μαθησιακές δυσκολίες δε μπορεί να συγκρατήσει πληροφορίες διαβάζοντας και ξαναδιαβάζοντας ένα κείμενο. Γι αυτόν  η ανάγνωση είναι μια παθητική διαδικασία. Είναι σα να προσπαθεί κανείς να μάθει ποδήλατο βλέποντας κάποιον άλλο....! Η μελέτη του μαθήματος μπορεί να γίνει με εναλλακτικό τρόπο. Η προβολή του μαθήματος σε power point, η επισήμανση και η αρίθμηση των βασικών σημείων, η δημιουργία μικρών ιστοριών αποτελούν μόνο κάποιες από τις προσπάθειες του ειδικού παιδαγωγού για ένα θετικό αποτέλεσμα.

Τέλος, ο ειδικός παιδαγωγός ενημερώνει, στηρίζει και καθοδηγεί τους γονείς, ώστε να επικρατεί μια υγιής σχέση στο σπίτι. Άλλωστε, ο τρόπος που διαχειρίζονται οι γονείς ένα θέμα αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για την αντιμετώπισή του.

Από τα παραπάνω συνάγεται το συμπέρασμα ότι για την ακαδημαϊκή πρόοδο ενός μαθητή με μαθησιακές δυσκολίες είναι αναγκαία η δημιουργία ενός προγράμματος παρέμβασης, αλλά και η τόνωση της αυτοπεποίθησής του τόσο από τον ειδικό δάσκαλο όσο και από το οικείο περιβάλλον. Ο μαθητής μέσα από την παραπάνω διαδικασία θα είναι σε θέση να κατανοήσει ότι η διαφορετικότητα δεν είναι ντροπή και ότι δεν έχει σημασία πώς θα μάθεις κάτι, αλλά αν τελικά τα κατάφερες.

Κωνσταντίνα Δρίβα

Ειδική Παιδαγωγός

Στον κόσμο της διαδικτυακής εποχής, η ενοποιημένη πλατφόρμα social media και επικοινωνίας, μοιάζει να απαιτεί τη συνεχή παρουσία μας.

Αν αναλογιστείτε μια ολόκληρη μέρα σας, ως ενήλικες, θα διαπιστώσετε ότι, εκτός των εργασιακών και οικογενειακών υποχρεώσεων, κινείστε ταυτόχρονα σε τουλάχιστον τέσσερεις εφαρμογές (applications) τις οποίες δεν κλείνετε ποτέ, ούτε καν όταν κοιμάστε (gaming, chatting, e-mailing, viber) . Επιπλέον παίζετε τουλάχιστον δύο διαδικτυακά παιχνίδια σε όλες τις μετακινήσεις σας και τον ελεύθερο χρόνο. Όταν πρόκειται για παιδιά, οι αριθμοί αυτοί πολλαπλασιάζονται. Όλα τα παραπάνω εξυπηρετούνται από ένα και μόνο μηχάνημα – πλατφόρμα. Κάποιος θα πει ότι κλείνει τις εφαρμογές και τα παιχνίδια όποτε θέλει, κανείς όμως δεν το κάνει γιατί πάντα κάτι περιμένει, ένα μήνυμα, ένα like, μια πρόσκληση, ένα share κλπ.

Επιπλέον καμία συσκευή δεν είναι ότι λέει ότι είναι. Το κινητό δεν είναι μόνο κινητό και το notebook δεν είναι μόνο σημειωματάριο. Είναι κάτι διαφορετικό, με κάποιες δυνατότητες, τις οποίες κανείς δεν ζήτησε να έχει. Στην πορεία όμως, οι χρήστες χρησιμοποίησαν τις άχρηστες δυνατότητες της συσκευής που απέκτησαν και άρχισαν να τις αναζητούν και στην επόμενη. Φαύλος κύκλος δηλαδή, ή αλλιώς η πρόοδος που δεν έχετε ανάγκη.

Στην κανονική τους μορφή, τα παιχνίδια είναι εργαλεία διασκέδασης και τα social media είναι εργαλεία επικοινωνίας. Με την ηλεκτρονική τους ταυτότητα σε μία ενοποιημένη πλατφόρμα, φαίνεται να παύει η εργαλειακή μορφή τους και να μετατρέπεται σε κάτι που συμμετέχει στην ύπαρξή μας. Με την ενοποίηση λογισμικών και συσκευών σε μία πλατφόρμα όλα είναι ένα παιχνίδι. Επικοινωνία μέσω social media, διαφήμιση και διαδικτυακό παιχνίδι είναι ακριβώς το ίδιο καθότι η αισθητική τους έγινε ενιαία.

Η ενοποίηση της αισθητικής αποτελεί προβληματισμό και για τα παιδιά μας. Το παιδί αδυνατεί να διαχωρίσει και να συγκεντρωθεί μέσα σε μια αδιαφοροποίητη ηλεκτρονική πλατφόρμα επικοινωνίας, διαφήμισης και παιχνιδιού αισθητικά και ουσιαστικά ενιαία. Τα αποτελέσματα δαιδαλώδη και ενίοτε επικίνδυνα (πολλές πρόσφατες έρευνες συνδέουν την κάθετη αύξηση πολλών δυσλειτουργιών της παιδικής ηλικίας με την αλόγιστη χρήση ηλεκτρονικών μέσων).

Τελικά, η χρήση των νέων τεχνολογιών φαίνεται να είναι για τους ενήλικες μια συνειδητή επιλογή, για τα παιδιά μας όμως η απόφαση είναι ελεύθερη (έχουν εναλλακτικές επικοινωνίας και παιχνιδιού)? και κυρίως είναι ιδιωτική (είναι προσωπική τους απόφαση)?

Αλεξία Ζήση

M.Sc. Συστημική Οικογενειακή Θεραπεύτρια