Εκφράζοντας τα συναισθήματα που συνδέονται με την απώλεια 

Τα μικρά παιδιά δεν μπορούν να διακρίνουν τί ακριβώς νιώθουν και, συχνά, δεν μπορούν να το εκφράσουν. Μερικοί από τους τρόπους που εκδηλώνουν τον θρήνο τους είναι:

• Σωματικές ενοχλήσεις, πχ. στομαχόπονοι ή πονοκέφαλοι
• Προβλήματα στον ύπνο, εφιάλτες
• Προβλήματα στις διατροφικές τους συνήθειες, πχ. τρώνε υπερβολικά πολύ ή υπερβολικά λίγο
• Καταστροφικότητα
• Παλινδρόμηση σε συμπεριφορές και συνήθειες προηγούμενων ηλικιών κι εξελικτικών σταδίων
• Επίμονο, επαναλαμβανόμενο παιχνίδι
• Επιθετικό παιχνίδι
• Αδυναμία συγκέντρωσης
• Προβλήματα με τα σχολικά καθήκοντα
• Εκνευρισμός χωρίς σοβαρό ή προφανή λόγο
• Κακή συμπεριφορά προς τους άλλους
• «Κλείνουν τον διακόπτη», κάνουν σα να μην έχουν αφομοιώσει τί έχει συμβεί
• Εκδήλωση συμπεριφορών που ταιριάζουν σε ενήλικους
• Εκδήλωση φοβιών
• Θυμός ή επιθετική συμπεριφορά σε φίλους, γονείς και παιχνίδια
• Εκρήξεις οργής
• Τάση αυτοενοχοποίησης και αυτοϋποτίμησης
• Εξιδανίκευση του προσώπου που πέθανε
• Κλάμα, συχνά χωρίς αιτία
• Φόβος αποχωρισμού και ενδείξεις εξάρτησης από ενήλικες
• Σχολική άρνηση, τάσεις φυγής, παραβατικές συμπεριφορές, πχ κλέψιμο

Οι απώλειες αποτελούν ιδιαίτερα στρεσογόνα γεγονότα για τα παιδιά γιατί.... 

• Πιθανόν οι ενήλικοι της οικογένειας να μην είναι σε θέση να στηρίξουν τα παιδιά, καθώς και οι ίδιοι πλήττονται βαθιά από την απώλεια
• Προκύπτουν νέες, δύσκολες καταστάσεις στις οποίες καλούνται να ανταποκριθούν, πχ.  νεκρώσιμες τελετές και λειτουργίες, μετακόμιση σπιτιού, κά.
• Η καθημερινότητά τους διακόπτεται ξαφνικά κι αλλάζει, συχνά, ολοσχερώς
• Αλλάζει η συμπεριφορά και η λειτουργικότητα των οικείων προσώπων, πχ. δείχνουν θλιμμένοι ή κλαίνε, μπορεί να μην πάνε στη δουλειά, κά.
• Ενδέχεται να αλλάξουν οι απαιτήσεις προς τα παιδιά, πχ. τους ζητείται να είναι ήσυχα, να μη δημιουργούν προβλήματα και να μην απασχολούν τους ενήλικες που θρηνούν
• Νιώθουν αβεβαιότητα για το πώς πρέπει να λειτουργήσουν εφεξής
• Όταν πεθαίνει ο ένας γονιός, το παιδί χρειάζεται επιβεβαίωση ότι δεν θα το εγκαταλείψουν

Σημείωση: Το παιδί μπορεί να επωφεληθεί από εξειδικευμένες υπηρεσίες όταν... 

• Κάνει λόγο ότι θα ήταν προτιμότερο να είχε πεθάνει ή ότι δεν θέλει να ζει
• Έχει επίμονες σκέψεις για τον θάνατο
• Παρουσιάζει παρατεταμένες δυσκολίες συγκέντρωσης και προβλήματα τόσο στην σχολική του επίδοση όσο και στην συμμετοχή του στη σχολική ζωή
• Το μεγαλύτερο διάστημα είναι θλιμμένο κι αποσύρεται στον εαυτό του
• Απέχει από το παιχνίδι και τις σχέσεις με τους φίλους του για μεγάλο διάστημα

Δήμητρα Πετανίδου

Ψυχολόγος, ΜSc., Ph.D. Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών